تفکر انتقادی رویکردی عمیق در فهم جهان است. این توانایی به شما این قدرت را میدهد که بهجای فقط پذیرفتن اطلاعات، آنها را بررسی و تحلیل کنید و حقیقت نهفته آن را پیدا کنید. تفکر انتقادی صرفاً به معنی پرسیدن سوالات نیست، هدف این تفکر تشخیص ارتباطات منطقی میان اتفاقهاست، برای اینکه بتواند تصویری بزرگتر از واقعیت را نشان دهد. افرادی که این روش تفکر را به کار گرفتهاند، بررسیهای دقیقتری داشته و همواره به نتیجهگیریهای مطلوبتری هم دسترسی پیدا میکنند.
با استفاده از سبک تفکر نقدانه شما میتوانید خیلی راحتتر پاسخ سوالات مختلف خود را بیابید. تفکر نقادانه (Critical Thinking) به گونهای طراحی شده تا تمرکز شما را روی واقعیات و شواهد معطوف سازد. این روش تفکر نه تنها مزایای زیادی دارد، بلکه به شما اجازه میدهد تا بدون تکبر، احساسات منفی و علایق شخصی نسبت به تصمیمگیری اقدام کنید.
تفکر نقادانه چیست؟
تفکر نقادانه به زبان ساده به معنی تسلط بر مهارتهایی است که شما میتوانید از دیدگاهی متفاوت به مسائل نگاه کنید و از میان پیچیدگیهای اطلاعات، تصمیمات آگاهانه و موثر بگیرید. این مهارت به شما کمک میکند تا نه تنها ایدههای خود را بهطور منطقی بیان کنید، بلکه بتوانید در مواجهه با شرایط مختلف، تصمیمات بهتری بگیرید و بهدنبال راهحلهایی برای بهبود وضعیت باشید.
طی این روش تفکر، احساسات شما درگیر نشده و از تکنیکهای تصمیمگیری منطقی استفاده میکنید. این روش تفکر برای افراد همواره مزایای زیادی را همراه دارد. شاید در نگاه اول این مسئله خیلی راحت و ساده به نظر برسد اما زمانی که اوضاع پیچیده شود، تفکر به سبک نقادانه هم به مسئلهای دشوار تبدیل خواهد شد.
خیلی از افراد برای تصمیمگیری به صورت منطقی، همواره با مشکلات و چالشهای گستردهای مواجه میشوند. این مسئله از کودکی در ذهن افراد ایجاد شده و در اکثر مواقع تا بزرگسالی هم همراه آنها است. تحقیقات اثبات کردهاند که افراد با سبک تفکر نقادانه، همواره تحمل بالاتری داشته و در شرایط سخت توانستهاند تصمیمهای بهتری بگیرند. پس اگر شما هم به دنبال تغییر سبک تفکر خود هستید، استفاده از دید انتقادی میتواند نتایج مطلوبی را برایتان به همراه داشته باشد.
مزایای استفاده از این روش تفکر
مسلما استفاده از این سبک تفکر مزایای زیادی را برای شما به همراه خواهد داشت. افرادی که این شیوه تفکر را استفاده میکنند، عضوهای بهتری در تیم هستند. تیمهای کاری و دوستی همواره با چالشهای متنوعی مواجه میشوند. استفاده از سبکهای تفکر نوین و منطقی، به اعضا اجازه میدهد تا بهترین راه حل را برای شرایط و مشکلات خود ایجاد کنند. جدا از این مسئله، پروراندن واقعیت منطقی در ذهن باعث رشد و رسیدن به کمال خواهد شد.
- حل بهتر مسائل
تفکر انتقادی به افراد کمک میکند که مشکلات پیچیده و دشوار را به بخشهای کوچکتر تقسیم کنند تا مدیریت کردن آنها سادهتر شود سپس مسائل زیرین و پایه را شناسایی کرده و راهحلهای موثری مطابق با مشکلات ارائه میکنند. - تصمیمگیری بهتر
تفکر انتقادی شواهد را ارزیابی میکند، دیدگاههای متفاوت را در نظر میگیرد و مزایا و معایب را برای اتخاذ تصمیمهای آگاهانهتر میسنجد. - افزایش خلاقیت
تفکر انتقادی هنجارهای موجود را به چالش میکشد و افراد را تشویق میکند تا دیدگاههای جایگزین را بررسی کنند و در نهایت خلاقیت را تقویت میکند. - ارتباط موثر
تفکر انتقادی به افراد کمک میکند تا افکار و ایدههای خود را بهصورت واضح، منطقی و قانعکننده بیان کنند. - تقویت مهارتهای تحلیلی
تفکر انتقادی توانایی افراد در جمعآوری اطلاعات مرتبط، بررسی اعتبار آنها و رسیدن به نتایج منطقی را تقویت میکند. - افزایش خودآگاهی
تفکر انتقادی شامل خوداندیشی و بررسی باورها و پیشداوریهای فردی است که مسیر رسیدن به رشد فردی را آسان میکند. - حل پیشگیرانه مسائل
تفکر انتقادی به افراد کمک میکند که مشکلات را پیشبینی کرده و اقدامات لازم برای اجتناب یا کاهش آنها را انجام دهند. - عملکرد بهتر در محیطهای تحصیلی و حرفهای
تفکر انتقادی در محیطهای کسبوکار بسیار ارزیابی میشود و موجب بهبود دستاوردهای حرفهای میشود. - افزایش همدلی و درک
بررسی و تحلیل دیدگاههای مختلف باعث افزایش همدلی و باز بودن ذهن میشود.
چگونه مهارتهای تفکر نقادانه را توسعه دهیم؟
در اینجا چند روش برای شروع بهبود مهارتهای تفکر انتقادی آورده شده است :
- آگاهی از خود را تقویت کنید:
خودآگاهی به شما کمک میکند که بفهمید چرا و چگونه از یک زاویه خاص به شرایط نگاه میکنید. برای رسیدن به درک دقیقتری از خود، باید به باورها، ارزشها و حتی رفتارهای خود توجه کنید. این که به چه چیزهایی اعتقاد دارید و افکار شما چطور با این ارزشها همخوانی دارند، میتواند به شما در تحلیل بهتر موقعیتها کمک کند. - سوال بپرسید:
هرچه اطلاعات و جزئیات بیشتری در مورد شرایط داشته باشید، تصمیمات بهتری خواهید گرفت. پس کنجکاو باشید و به همه چیز توجه کنید و سوالات زیادی بپرسید تا درک بهتری از موقعیت یا شرایطی که پیش آمده داشته باشید. - شنونده خوبی باشید:
شنونده خوبی باشید و از تکنیکهای گوش دادن فعال استفاده کنید تا با دقت به آنچه دیگران میگویند، توجه کنید. - بدانید که چگونه اطلاعات را پردازش میکنید:
دانستن این که چگونه نسبت به آنچه میشنوید یا میبینید واکنش نشان میدهید، به شما کمک میکند تا به صورت بهتر از منابع اطلاعاتی استفاده کنید. این توانایی به شما در ایجاد تفکر تحلیلی و نقادانه کمک خواهد کرد تا بتوانید تصمیمات بهتری در شرایط مختلف بگیرید.
اهمیت آشنایی با تفکر انتقادی برای کودکان
سوال مهم این است چرا استفاده از تفکر نقادانه برای کودکان، یک مسئله مهم و ضروری به حساب میآید؟ پاسخهای زیادی را میتوان به این سوال داد. آینده به استقبال افرادی میرود که میتوانند به درستی فکر کنند و تصمیم بگیرند. با شرایط فعلی جهان، تصمیمگیریهای احساسی میتواند به روحیه، مال و جسم افراد آسیبهای جدی وارد کنند. اینجاست که تفکر منطقی اهمیت زیادی پیدا میکند. با استفاده از سبکهای مهم تفکر مثل تفکر نقادانه، افراد خیلی راحتتر میتوانند نسبت به دریافت اطلاعات و آنالیز آنها اقدام نمایند.
ساخت مهارتهای تفکر انتقادی در کودک
پرورش مهارتهای تفکر انتقادی در کودکان از طریق تعاملات روزمره به وجود میآید. زمانی که با کودک خود صحبت میکنید، سوال میپرسید و اجازه میدهید که کودک شما آزمایش کرده و مشکلات را خودش حل کند. در اینجا چند نکته و ایده برای کمک به ساختن پایههای تفکر منتقدانه در کودکان آورده شده است:
- به کودک زمان بدهید.
دادن زمان کافی به کودک برای تفکر و تلاش برای انجام یک کار بسیار مهم است. این زمان به کودک فرصت میدهد که پاسخ خود را بررسی کند و آن را بهبود بدهد، به جای اینکه با اولین واکنش خود پاسخ دهد. - بلافاصله مداخله نکنید.
کودکان برای رشد به چالش نیاز دارند. قبل از اینکه خودتان به سرعت مشکل را حل کنید، منتظر بمانید و نظاره کنید و به کودک فرصت دهید که به نتیجه برسد و شما فقط از او حمایت کنید. - سوالات باز بپرسید.
به جای اینکه به طور خودکار به سوالات کودک پاسخ دهید، او را با پرسیدن سوالات باز به تفکر دعوت کنید: «چه ایدههایی داری؟ فکر میکنی اینجا چه اتفاقی ممکن است رخ بدهد؟» به پاسخهای آنها احترام بگذارید، چه آنها را درست بدانید یا نه. - به کودکان کمک کنید تا فرضیه بسازند.
یک لحظه وقت بگذارید و به کودک کمک کنید تا در هنگام بازی فرضیه بسازد. از او بپرسید: «اگر این کار را انجام بدهیم، فکر میکنی چه اتفاقی میافتد؟» یا «بیا پیشبینی کنیم که بعد چه اتفاقی خواهد افتاد.» - او را به تفکر متفاوت تشویق کنید.
با اجازه دادن به کودکان برای تفکر متفاوت، شما در حال تقویت کنجکاوی و خلاقیت آنها هستید. از او سوالاتی مانند «چه ایدههای دیگری میتوانیم امتحان کنیم؟» یا «بیا به همه راهحلها فکر کنیم» بپرسید. این سوالات شرایطی را فراهم میکند که کودکان اطلاعات را بررسی و ارزیابی کنند.
تفکر نقادانه از دیدگاه مدیران و کارآفرینان موفق ایرانی
دکتر ماکان آریا پارسا یکی از مدیران و کارآفرینان موفق و محبوب ایرانی هستند. ایشان مترجم و نویسنده چندین کتاب معروف به نامهای (هنر شناخت مردم، تویی که ذهن برنده ای، استوار) هستند. در این قسمت میتوانیم نظرات ایشان را در مورد تفکر منتقدانه بخوانیم.
به گفته ماکان آریا پارسا، تفکر انتقادی یعنی توانایی ارزیابی صحت یک ادعا یا گزاره. این فرایند شامل استفاده از منطق و احساسات است، و از همه مهمتر، به چالش کشیدن فرضیات و منابع اطلاعاتی است.
او معتقد است که اگر فردی مهارتهای تفکر انتقادی نداشته باشد، هر چیزی را که به او گفته شود، بدون بررسی میپذیرد، حتی اگر منطقی نباشد. همچنین فرد بدون این مهارتها نمیتواند علت و معلول رویدادها را درک کند
مهارتها و چارچوبهای ضروری
ماکان آریا پارسا بر ضرورت تقویت مهارتهای ذکر شده برای تسلط بر تفکر انتقادی تاکید دارد:
منطق و استدلال:
- اولین گام، یادگیری منطق است تا بتوان خطاهای منطقی رایج را شناسایی کرد.
- فرد باید بتواند استدلالها و ادعاها را تحلیل کند تا اعتبارشان را بررسی کند.
آمار و شواهد:
- او میگوید درک از آمار و احتمال ضروری است، چرا که بسیاری از تحقیقات علمی به این ابزارها وابسته هستند.
سوگیریها و انگیزهها:
- دشوارترین بخش در توسعه مهارتهای انتقادی، مربوط به سوگیریهای درونی و از پیش ساختهشده خود ماست.
- فرد باید قادر باشد مسائل را از دیدگاههای مختلف بررسی کند و همیشه بپرسد: «انگیزه این فرد برای ارائه این اطلاعات چیست؟»
- فرد باید درک کند که چگونه نقصهای شناختی مانند ترس از پشیمانی میتوانند باعث اشتباه در استدلال شوند.
در پایان نباید فراموش کرد که تفکر نقادانه به معنای انتقاد از افراد نیست، بلکه به معنی فکر کردن بهطور انتقادی است. تشخیص ندادن تفاوت بین نقد یک ایده و نقد یک شخص، خود نمونهای از تفکر سطحی است.