ترس از آینده و راهکارهای مقابله با آن

در روانشناسی مفهومی به نام اضطراب پیش‌بینی (anticipatory anxiety) یا به زبان ساده ترس از آینده (chronophobia) وجود دارد که می‌تواند در حالت کنترل نشده زندگی ما را تحت تاثیر قرار دهد. این اضطراب، ترس یا نگرانی در مورد چیزی است که ممکن است در آینده اتفاق بیفتد. این نوع اضطراب عموما به دلیل تمایل ما به کنترل یا پیش‌بینی رویدادهای آینده اتفاق می‌افتد. با وجود اشتیاق عمیق ما، برای انجام این کار، واقعیت این است که همیشه محکوم به از دست دادن چیزی هستیم.

با توجه به اینکه هنوز فردی پیدا نشده که از آینده و آنچه که قرار است اتفاق بیفتد خبر داشته باشد، اما در جمع‌های مختلفی می‌بینیم که اضطراب و ترس از آینده در افراد وجود دارد. هرچند که تاکنون به عنوان یک اختلال معرفی نشده، اما تفکر بیشتر درباره آینده و از دست دادن زمان حال، ممکن است برای افراد مسئله‌ساز شود. دکتر ماکان آریا پارسا معتقد است که بخش بزرگی از مشکلاتی که به دلیل ترس از آینده برای ما ایجاد می‌شود، به خاطر عدم کسب مهارت غلبه بر ترس است. با این حال اگر احساس می‌کنید که نگرانی از آینده شما را از کسب مهارت جدید باز می‌دارد یا توانایی‌تان را کاهش می‌دهد، پیشنهاد می‌کنیم راهکارهایی که در ادامه بیان می‌کنیم را مطالعه کنید.

دلایل ترس از آینده

این سوال کاملا طبیعی است که از خود بپرسیم، اصلا دلیل اضطراب برای آینده چیست و آیا منطقی است که بابت اتفاقاتی که هنوز رخ نداده نگران باشیم؟ نگرانی از آینده مفهومی پیچیده است و برای همین لازم است دلایل آن را به خوبی بشناسیم. به طور عمده سه دسته دلیل برای ترس از آینده وجود دارد که شامل روانشناختی، زیستی و اجتماعی است.

دلایل اجتماعی ترس از آینده

با اینکه دلایل زیستی و روانشناختی ترس و نگرانی از فردا و آینده از اهمیت زیادی برخوردار هستند، اما تحقیقات نشان داده تعداد زیادی از ما هر روز با ترس از آینده دست و پنجه نرم می‌کنیم. مواردی مثل فشارهای اجتماعی، انتظاراتی که دیگران از ما دارند و البته ناپایداری اقتصادی، باعث غلبه ترس بر تصمیمات ما درباره آینده می‌شود، آینده‌ای که هنوز رخ نداده است.

اغلب اوقات این افکار خود ماست که احساس اضطراب را در ما ایجاد و گاها تشدید می‌کند. برای مثال برخی ممکن است در کار و حرفه خود بسیار موفق باشند، اما باز هم به خاطر شرایط اجتماعی، نگران‌اند شغل خود را از دست دهند. یا اینکه برخی از فقر می‌ترسند و اضطراب آینده باعث می‌شود تا مدام حساب بانکی خود را چک کنند یا نگران از دست دادن پولشان باشند.

دلایل روانشناختی ترس از آینده

 دلایل روانشناختی اضطراب، پیش‌بینی طیف وسیعی از مشکلات و مسائل روانی را شامل می‌شود. مهم‌ترین این دلایل شامل باورهای محدود کننده و تجربه‌های گذشته می‌شود. باورهای محدود کننده می‌توانند به شکل رفتارهای خودتخریبی مانند تعلل و حواس‌پرتی یا اجتناب از انجام وظایف خودشان را نشان دهند. این باورها عموما باعث عدم موفقیت افراد می‌شود.

دلایل زیستی ترس از آینده

جالب است بدانید که ترس از آینده دلایل زیستی مختلفی هم دارد. تحقیقات گسترده‌ای روی دلایل زیستی اضطراب آینده انجام شده، ولی به طور عمده واکنش‌های سیستم عصبی و مغز ما نسبت به رویدادها است که باعث نگرانی از آینده می‌شود. برای مثال تاثیر عصبانیت بر مغز یکی از موضوعات تحقیق شده است که نشان می‌دهد چطور باعث ترس از آینده می‌شود.

مغز ما به طور طبیعی اینگونه آموزش دیده که در مواجه با هر چیزی که تهدید محسوب می‌شود، واکنش نشان دهد. با توجه به اینکه نگرانی از آینده نیز نوعی تهدید برای امنیت ما محسوب می‌شود، واکنش ترس و استرس را در ما تشدید می‌کند. این دقیقا همان واکنش‌های استرس‌زای ذاتی است که به اجداد ما وارد می‌شد تا برای زنده ماندن کاری انجام دهند. نکته اینجاست که گاهی این دلایل زیستی می‌توانند توانایی مدیریت عوامل استرس‌آور دوران مدرن را از ما بگیرند.

انواع ترس از آینده

ترس از آینده به شکل‌های مختلفی خودش را بروز می‌دهد. مهم‌ترین انواع این ترس شامل موارد زیر می‌شود:

• ترس از شکست: یکی دیگر از انواع نگرانی از آینده، ترس از شکست است که ما را از کسب تجربه‌های جدید باز می‌دارد. این نوع ترس باعث می‌شود تا موقعیت‌های زندگی خود را از دست بدهیم یا فرصت‌ها را برای جلوگیری از شکست نادیده بگیریم.
• اجتماعی: قضاوت دیگران می‌تواند تا حد زیادی باعث غلبه بر ترس و اضطراب بر زندگی عادی ما شود. بسیار پیش آمده که به خاطر همین قضاوت، دست از انجام دادن کارهایی که دوست داشتیم انجام دهیم کشیده‌ایم. ترس اجتماعی بیشتر نوعی اضطراب از طرد شدن است. معمولا چنین افرادی از ترس اینکه در اجتماع و اطرافیان خود مورد تایید قرار نگیرند و طرد شوند، از دنبال کردن شغل یا رابطه جدید اجتناب می‌کنند.
• مالی و اقتصادی: نگرانی درباره آینده مالی و اوضاع اقتصادی بخش وسیعی از تصمیمات ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. نداشتن تصویری واضح از اوضاع اقتصادی از دلایل بسیار مهم اضطراب آینده است.
• سلامتی: گرفتار بیماری شدن و به طور کلی نگرانی از اوضاع سلامت جسمی و ذهنی یکی دیگر از دلایل اصلی ترس از آینده است. با اینکه ایجاد بیمه سلامت تا حدی به غلبه بر ترس از سلامتی‌مان در آینده کمک می‌کند، اما باید دنبال راهکارهای دیگری هم باشیم. ترس از بیماری یا مرگ باعث می‌شود تا افراد روی ایمنی بیشتر متمرکز شوند و از هرگونه ریسکی که سلامت آن‌ها را تهدید کند و موجب آسیب جدی شود، جلوگیری کنند.
• ترس از ناشناخته‌ها: معمولا افراد از چیزی که نمی‌شناسند و اینکه توانایی برنامه‌ریزی برای یک موقعیت جدید نداشته باشند، دچار ترس و اضطراب می‌شوند.
• شغلی/تحصیلی: خیلی از ما زمانی که دانش‌آموز یا دانشجو بودیم به یاد داریم که چطور ترس از امتحان یا کنکور زندگی ما را تحت تاثیر قرار می‌داد. همچنین بسیاری از ما استرس ناشی از اتفاقاتی که ممکن بود سرکار برای ما بیفتد را تجربه کرده‌ایم و نگران آینده شغلی خود بوده‌ایم.

پیامدهای ترس از آینده

ترس از آینده پیامدهای زیادی دارد. به طور کلی مطالعات بالینی نشان داده که اضطراب پیش‌بینی می‌تواند ما را به سمت «اما و اگرها» و تصور بدترین سناریوهای ممکن سوق دهد. این اضطراب می‌تواند اعتماد به نفس و تاب‌آوری ما را از بین ببرد. همچنین باعث ایجاد طیف وسیعی از مشکلات جسمی نگران کننده مثل از دست دادن اشتها، ناراحتی معده، درد عضلانی و اختلالات خواب شود. همچنین در گیرودار اضطراب از آینده، تمرکز کردن می‌تواند دشوار باشد.

این نگرانی حتی ممکن است باعث انزوای ما شود. این عواقب و پیامدها فقط محدود به همین موارد نمی‌شود. دکتر ماکان آریا پارسا در کتاب‌های مرتبط با مدیریت و موفقیتی که نوشته و ترجمه کرده نشان داده که چطور ترس از آینده موفقیت کاری، تحصیلی، مالی و حتی زندگی خانوادگی ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برای همین راهکارهایی عملی برای غلبه بر این ترس ارائه شده که در بخش بعدی لازم است آنها را به خوبی بیاموزیم و به کار بریم.

راهکارهای مدیریت ترس از آینده

برای مدیریت و غلبه بر نگرانی از آینده استراتژی‌های زیادی ارائه شده است. بخشی از این راهکارها از سمت مدیران موفق، بخشی از سمت روانشناسان و بخشی از سمت فعالان اجتماعی پیشنهاد شده است. سه تا از مهم‌ترین این راهکارها شامل موارد زیر است:

خودشناسی و خودآگاهی

معجزه خودشناسی و خودآگاهی بر کسی پوشیده نیست. با استفاده از تمرینات خودآگاهی می‌توانید روی احساسات خود کنترل بیشتری داشته باشید. کنترل هیجان و تصمیم غیراحساسی تا حد زیادی به شما کمک می‌کند تا بر استرس و اضطراب آینده خود غلبه کنید.

تمرین ذهن‌آگاهی

تمرکز بر لحظه حال یا ذهن آگاهی یکی دیگر از راه‌های غلبه بر ترس از آینده است. وقتی یاد بگیرید که در زمان حال زندگی کنید، کمتر نگران آینده خواهید بود. هرچند انجام تمرینات ذهن‌آگاهی مثل مدیتیشن در ابتدا نیازمند تلاش و انرژی است، ولی همینکه آنها را به طور مستمر تکرار کرده و به اصطلاح ملکه ذهن خود کنید، به خوبی در هر موقعیتی از پس اضطراب آینده برخواهید آمد.

حمایت اجتماعی

ارسطو معتقد است بزرگ‌ترین دارایی هر انسانی داشتن یک دوست خوب است. اگر دوستان خوبی دارید، یا از حمایت خانواده برخوردارید، حتما با آنها درباره نگرانی‌های خود درباره آینده صحبت کنید. دریافت مشورت و همدلی از سمت این افراد تا حد زیادی نگرانی از آینده شما را کاهش داده و یک نگاه روشن در اختیارتان می‌گذارد.

پذیرش اضطراب

یکی از اقدامات مهم برای غلبه بر اضطراب آینده، پذیرفتن این احساس است. خود را سرزنش نکنید و با خود کنار بیایید. به اینکه چه چیزی باعث ایجاد و تشدید اضطراب در شما می‌شود، آگاه باشید و دقت کنید که چه محرکی افکارتان را به سمت ترس سوق می‌دهد. این آگاهی به شما کمک می‌کند تا در انتخاب‌ها و رفتار خود کنترل بیشتری داشته باشید.

تمرکز بر واقعیت

سعی کنید ارزیابی منطقی و درستی از اوضاعی که باعث ترس از آینده شده داشته باشید. از چه چیزی در مورد آینده می‌ترسید؟ در قبال این ترس، چه کاری می‌توانید انجام دهید؟ نقاط قوت و ضعف خود را با جزئیات بررسی کنید و بر اساس آن برای مقابله با مشکلی که باعث اضطراب از آینده شده، آینده خود را برنامه‌ریزی ‌کنید.

پذیرش احساسات ناراحت کننده

نادیده گرفتن، ترس از آینده را در شما کم نمی‌کند، به این فکر کنید که احساس اضطراب و ناراحتی گذراست. تمرین کنید بر یک احساس ناراحت‌کننده و اضطراب غلبه کنید، به جای پرت کردن حواس خود با این احساس خود بنشینید و به آن گوش دهید. هر چقدر بر اضطراب خود آگاهانه‌تر غلبه کنید، می‌توانید خاطرات مثبت بیشتری بسازید. در دفعات بعدی که دچار ترس شوید، با اعتماد به نفس و توانایی بیشتری بر آن غلبه خواهید کرد.

تفکر درباره موقعیتی که باعث ترس می‌شود

به موقعیتی که باعث ترس شما از آینده می‌شود فکر کنید و شرایطی مشابه را در ذهن خود بسازید. احتمالا موقعیتی که برای شما دلهره ایجاد کرده، برای شما بسیار مهم است. مثلا اگر قرار است در محل کار و مقابل همکاران خود صحبت کنید و هنوز آمادگی ندارید، روی اعتماد به نفس خود کار کنید.

تجربه دکتر ماکان آریا پارسا و از بین بردن ترس از آینده

دکتر ماکان آریا پارسا در یک سخنرانی‌ برای کارمندانش از تجربیات شخصی خود در مورد مهار ترس از آینده صحبت کرد.

به گفت او زمانی که فقط 15 سال داشت، با ترس‌ از آینده دست و پنجه نرم می‌کرد. به‌گونه‌ای که احساس می‌کرد همه چیز به سرعت می‌گذرد و نگران بود وقت کافی برای رسیدن به اهداف بزرگش را نداشته باشد. اما دکتر ماکان آریا پارسا توانست این ترس را به خوبی مدیریت کند. او با اتخاذ راهکارهای منحصر به فرد خود، بر این ترس‌ها غلبه کرد.

دکتر آریا پارسا تمرکز خود را بر زمان حال و چیزهایی که در “دایره نفوذ” او بودند، معطوف کرد. او آموخت که آینده همیشه نامشخص است و اضطراب در زندگی از آینده نشات می‌گیرد. تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن و تهیه فهرست کارهای روزانه به او کمک کرد تا در لحظه حال بماند و بجای تمرکز بر آینده روی اهدافش متمرکز باشد. در نهایت دکتر ماکان آریا پارسا واقعیت‌های زندگی و نامشخص بودن اینده را پذیرفت. این پذیرش، او را رها کرد و باعث شد بر روی خانواده، دوستان و مسیری که علاقه داشت، تمرکز کند. با مدیریت موفقیت‌آمیز ترس از آینده و با به کارگیری رویکردهای مثبت، ماکان آریا پارسا توانست بر چالش‌های نامشخص بودن آینده و آینده شغلی خود غلبه کند و کسب و کار بزرگ و درخشان خودش را برپا کند.

جمع بندی

در پایان باید خاطر نشان کنیم که ترس از آینده طبیعی است. همه ما در موقعیت‌هایی قرار می‌گیریم که باعث نگرانی ما از آینده مبهمی که پیش روی ما است، می‌شود. با این حال یادتان باشد که این ترس، قابل مدیریت است. برای مدیریت اضطراب آینده از گام‌های کوچک شروع کنید. قرار نیست یک شبه راه صد ساله را بروید، برای خود اهداف کوچک تعیین کنید. مثلا مدیتیشن و انجام تمرینات ذهن‌آگاهی می‎تواند شروع خوبی باشد. اوضاع را تحلیل منطقی کنید تا دوباره به واقعیت برگردید. با انجام تمرینات خودآگاهی ترستان را کاهش دهید و در نهایت مشکلات را شناسایی کرده و به جای اجتناب یا سرکوب، آنها را مدیریت کنید.