leila sherafat 18 مرداد 1404خودشناسی به زبان ساده یعنی درک و شناخت ارزش‌ها، باورها و احساسات شخصی خود، طوری که به ما در تصمیم‌گیری بهتر و رشد شخصی کمک کند. پرسیدن این سوال که “من کیستم؟” با اینکه به ظاهر ساده و پیش پا افتاده است، اما هنوز هم جزو عمیق‌ترین سوالات زندگی ما محسوب می‌شود. روانشناسان معتقدند خودشناسی کلید رشد شخصی است.
اینشتین ارتباط شناخت خود و رشد شخصی را به خوبی توصیف کرده: «چه تعداد آدمیانی که در عادات روزمره خود گرفتار شده‌اند: بخشی بی‌حس، بخشی وحشت‌زده، بخشی بی‌تفاوت؟ برای داشتن زندگی بهتر، باید به جستجوی چگونه زندگی کردن بپردازیم» و البته که جستجوی چگونه زندگی کردن که امروزه به عنوان توسعه فردی شناخته می‌شود، در گرو خوشناسی است.
توجه داشته باشید که خود شناسی با مفاهیمی مثل خود آگاهی و خود پذیری متفاوت است. خودآگاهی یا Self-Awareness بیشتر مرتبط با مفاهیم فلسفی و علمی است که قصدشان کشف و درک احساس اول شخص است؛ در حالی که خودشناسی یا self-knowledge امری است کارکردی و در چارچوب ارتباط فردیت ما با دنیای بیرون شکل می‌گیرد.
چرا خودشناسی ضروری است؟
دکتر ماکان آریا پارسا به عنوان یکی از موفق‌ترین کارآفرینان ایرانی، نظر جالبی درباره ارتباط خودشناسی و موفقیت دارد. به نظر او شناخت خود مهم‌تر از نبوغ است. این خودشناسی است که به ما کمک می‌کند از پس مشکلات دنیای امروزی مثل استرس، فشار اجتماعی و اضطراب به خوبی برآییم.
پروفسور Timothy Wilson در جایی می‌نویسد که «دانستن اینکه چگونه ابعاد خاصی از شخصیت و ترجیحات ما در طول زمان تغییر خواهند کرد، دشوار است.» همچنین پیش‌بینی اینکه چگونه با فقدان‌های اجتناب‌ناپذیری که در زندگیمان پیش خواهد آمد، کنار خواهیم آمد، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. برای همین است که خود شناسی می‌تواند راه‌حلی مناسب برای غلبه بر مشکلات دنیای امروز مثل استرس، فشار اجتماعی، مشکلات مالی و اضطراب باشد.
پروفسور تیموتی ویلسون عقیده دارد که «خودشناسی در بهبود تصمیم‌گیری‌ها و غلبه بر تصمیم‌گیری در شرایط احساسی نقش بسیار مهمی دارد.» از نظر او برای استفاده بهینه از خودشناسی جهت توسعه فردی اول از همه باید سعی کنیم ناظران بی‌طرفی از رفتار خودمان باشیم. درثانی بهتر است سعی کنیم خودمان را از نگاه دیگران ببینیم. آنها ممکن است دیدگاه بهتری نسبت به ما در قبال آنچه هستیم داشته باشند؛ به خصوص در مواردی که قصد داریم رفتار یا تمایلات خود را منطقی جلوه دهیم. در نهایت می‌توانیم از یافته‌های مرتبط علم روانشناسی درباره خودشناسی استفاده کنیم. شاید سوگیری‌هایی وجود داشته باشد که ما از آنها بی‌اطلاع هستیم.
چگونه خودشناسی را شروع کنیم؟ راهکارهای عملی برای آغاز مسیر خودشناسی
اولین گام‌ها در شروع خودشناسی، انجام یک سری تمرین‌های ساده است. جالب است بدانید دکتر ماکان آریا پارسا در زندگی شخصی خود از این تمرینات بهره برده و در کتاب‌های خود نیز به آنها اشاره کرده است. او معتقد است که اگر به دنبال توسعه فردی هستید، حتما در گام نخست ذهن آگاهی را به خوبی بیاموزید و تمرین کنید.
در تمرینات ذهن آگاهی خواهید آموخت که چطور روی لحظه حال تمرکز کنید. در پژوهشی که توسط محققان دانشگاه هاروارد انجام شده نتایجی بسیار شگفت‌انگیز درباره خواص ذهن آگاهی به دست آمده است که بد نیست بدانید: مغز بیماران افسرده را تغییر می‌دهد و به شما کمک می‌کند قدرت تمرکزتان را افزایش دهید.
همچنین دکتر پارسا پیشنهاد می‌کند که از تکنیک‌های خود پرسشی برای مطلع شدن از افکار و احساساتتان بهره بگیرید. این تکنیک‌ها ساده هستند:
خودتان را در سه کلمه توصیف کنید، از خودتان بپرسید که آیا شخصیت شما از دوران کودکی تغییر کرده است؟ آیا شخصیت شما شبیه هیچ یک از والدینتان است؟ چه ویژگی‌هایی را در خودتان بیشتر تحسین می‌کنید؟
همچنین با طرح پرسش‌های زیر می‌توانید ارزش‌ها و اهداف شخصی خود را بهتر بشناسید:
از رابطه فعلی خود چقدر راضی هستید؟ اگر فقط چند دقیقه دیگر زنده بودید، با چه کسی تماس می‌گرفتید و چه می‌گفتید؟ از خود بپرسید که آیا با خودتان بهتر از دیگران رفتار می‌کنید؟
خودشناسی و تغییرات مثبت در زندگی: از درون به بیرون
خودشناسی چطور می‌تواند باعث ایجاد تغییراتی عمیق در درون ما شود؟ شناخت خود باعث می‌شود بدانیم در کجای زندگی ایستاده‌ایم، چه می‌خواهیم و قرار است به کجا برویم. فهم این موارد باعث بروز تغییراتی عمیق در درون ما می‌شود. وقتی بدانیم چه توانایی‌ها و افکاری داریم، آنگاه مسیر توسعه فردی ما آغاز می‌شود، اما رشد شروع نمی‌شود مگر با خودشناسی.
زمانی از درون تغییر کنیم، احساسات و رفتار ما نیز عمیقا تغییر خواهد کرد. معمولا بعد از رشد، تغییرات به این شکل شروع می‌شود.
تعیین اهدافی جدید و ویژه، اخذ رویکردی ساختارمند نسبت به زندگی، به دنبال معنای هر چیز گشتن و احترام به مرزهای خود.
وقتی این تغییرات بر اثر خودشناسی ایجاد شد، نسخه بهتر ما خود را نشان می‌دهد. به طور خلاصه با درک نقاط قوت و ضعف خودمان، می‌توانیم در مورد آنچه ما را به پیش می‌راند و مانع پیشرفت ما شود، درک بهتری پیدا کنیم. این شناخت به ما امکان می‌دهد تصمیماتی بگیریم که نهایتا باعث شود بهترین نسخه از خودمان بروز کند.
در همین زمینه بد نیست شرح حال واقعی نویسنده معروف را از زبان دکتر ماکان آریا پارسا بشنویم: جی.کی.رولینگ، نویسنده انگلیسی و خالق دنیای هری پاتر، درست زمانی که تازه طلاق گرفته بود، شغلش را از دست داده بود و در آستانه 40 سالگی قرار داشت، شروع به شناخت خود کرد و به یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان داستان‌های تخیلی دنیا تبدیل شد.
چطور خودشناسی می‌تواند به بهبود روابط فردی و اجتماعی کمک کند؟
وقتی شروع به شناخت خود می‌کنید، به تدریج به درک بهتری از احساسات، مرزها، نیازها و توانایی‌های خود می‌رسید، نتیجه این درک، بهبود روابط فردی و اجتماعی است. اما چطور؟ تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که بهتر خودشان را می‌شناسند، روابط شادتر و طولانی‌تری نسبت به دیگران تجربه خواهند کرد. علت آن هم این است که خودشناسی، شادی درونی ما را که کلید یک رابطه قوی است، بهبود می‌بخشد. همچنین تمرکز بر افکار و رفتار خودمان، به جای افکار و رفتار شریک زندگیمان، باعث رشد شخصی بیشتر ما شده و به ما این امکان را می‌دهد که در قبال خود احساس مسئولیت کنیم. همین احساس مسئولیت نسبت به خود، باعث می‌شود شریک زندگیمان متوجه شود با فردی با ارزش ارتباط دارد و علاقه او به ما بیشتر خواهد شد. بد نیست بدانید که باراک اوباما و میشل اوباما در طول زندگی خود چندین بار با چالش مواجه می‌شوند، اما آنطور که میشل در کتاب “شدن” خود توضیح داده، هر دو با شناخت بهتر یکدیگر در طول زمان توانستند از پس این مشکلات برآیند.
خودشناسی و هدف‌گذاری: چطور خودشناسی به تعیین اهداف واقعی کمک می‌کند؟
خودشناسی را می‌توان به عنوان توانایی دیدن خود به طور واضح و عینی از طریق تأمل و درون‌نگری نیز تعریف کرد. برای پرورش این مهارت، هوش هیجانی (EQ) مورد نیاز است. EQ هر فردی، ظرفیت او برای شناسایی، درک و مدیریت احساساتش متفاوت است. بسیاری از روانشناسان معتقدند که اولین مرحله هوش هیجانی، خودشناسی است. هرچه فرد از نظر هیجانی باهوش‌تر باشد، برای تشخیص، درک و مدیریت احساسات دیگران نسبت به خود و همچنین مدیریت چالش‌های اجتناب‌ناپذیری که در مسیر دنبال کردن رویای خود با آنها مواجه می‌شود، آمادگی بهتری به دست می‌آورد.
برای همین است که شناخت خود به ما کمک می‌کند تا اهداف زندگیمان را بهتر درک کرده و یک هدف‌گذاری واقعی داشته باشیم. در این رابطه دکتر ماکان آریا پارسا یک جمله بسیار کلیدی دارد: خودشناسی نه تنها در زندگی شخصی، بلکه در مسیر حرفه‌ای هم می‌تواند به افراد کمک کند که تصمیمات بهتری بگیرند. به طور خلاصه، خودشناسی از سویی باعث افزایش موفقیت شخصی و حرفه‌ای ما می‌شود و از سوی دیگر ابزاری است برای شناسایی توانمندی‌ها، محدودیت‌ها و علایق‌مان.
خودشناسی در دوران‌های مختلف زندگی: از نوجوانی تا پیری
شاید با خودتان فکر کنید که خودشناسی تنها مختص سن خاصی است، اما اصلا اینگونه نیست. شناخت خود در هر مرحله از زندگیمان، از جوانی تا پیری همراه ماست. چند دلیل برای این ادعا وجود دارد که به ما کمک می‌کند بدانیم چطور می‌توان در هر مرحله از زندگی و در هر سنی، از خودشناسی برای غلبه بر مشکلات استفاده کنیم.
خودشناسی برای داشتن عملکرد سالم ذهن ضروری است؛ زیرا شناخت بهتر خود منجر به تصمیم‌گیری درست و واقع‌بینانه در مواقع حساس زندگی ما می‌شود. عدم شناخت خود نیز باعث می‌شود که در تصمیم‌های مهم مثل انتخاب شریک زندگی، انتخاب مسیر تحصیلی، شغل و محل و نحوه زندگی دچار اشتباه شویم. عدم شناخت خود منجر به بزرگ نمایی یا کوچک شمردن نقاط قوت ذهن می‌شود، که می‌تواند باعث کاهش رضایت از زندگی و عملکرد تحصیلی ضعیف شود..
تاثیر خودشناسی بر کنترل خشم
خودشناسی یکی از مهم‌ترین عوامل در مدیریت احساسات، به‌ویژه خشم و عصبانیت است. وقتی فرد خود را بهتر بشناسد، می‌تواند محرک‌های خشم را شناسایی کرده و واکنش مناسب‌تری نشان دهد. راه‌های کنترل خشم، بدون خودشناسی عمیق، اغلب سطحی و موقتی هستند. خودشناسی کمک می‌کند تا فرد ریشه‌های خشم خود را درک کرده و به جای سرکوب احساس، آن را به‌درستی مدیریت کند. از جمله راه‌های کنترل خشم می‌توان به تنفس عمیق، فاصله گرفتن از موقعیت، و گفت‌وگوی درونی اشاره کرد. در نهایت، خودشناسی در کاهش خشم و بهبود روابط انسانی نقش کلیدی دارد.
خودشناسی و مدیریت استرس: چگونه خودشناسی می‌تواند به آرامش ذهنی کمک کند؟
جالب است بدانید که شناخت خود باعث می‌شود بهتر بتوانیم استرس و اضطراب خود را کنترل کرده و در نهایت به آرامش ذهن برسیم. اما چطور؟
وقتی استرس بیش از حد می‌شود، سلامت جسمی و روانی ما به خطر می‌افتد. تاثیر منفی استرس چنان زیاد است که می‌تواند باعث اختلال در خواب ما شده، منجر به فرسودگی شغلی شود یا حتی کل زندگی ما را تحت تاثیر خود قرار دهد. دلیل اصلی استرس، عدم مدیریت و کنترل مناسب روی تصمیمات و انتخاب‌هایمان است.
اما خبر خوب اینکه خودشناسی پیش‌نیاز انتخاب مناسب و مدیریت است. اگر افکار و احساسات شما بدون شناخت از خودتان باشد، به این معنی است که روی آن کنترلی ندارید؛ پس اگر می‌خواهید آنها را کنترل کنید، اولین کار این است که خود را به خوبی بشناسید. خودشناسی باعث می‌شود که پیش از انتخاب، تصمیم‌گیری آگاهانه داشته باشید. در نتیجه روی آن کنترل داشته و دچار استرس نخواهید شد.
تعدادی از تکنیک‌های مناسب برای مدیریت استرس از طریق خودشناسی شامل ذهن آگاهی و مدیتیشن، یادداشت نقاط قوت و ضعف، انجام تمرینات تنفسی عمیق، تامل در هر کار و البته فکر به عواقب تصمیمات در هر لحظه از زمان است.
چگونه خودشناسی می‌تواند به یافتن هدف و معنا در زندگی کمک کند؟
با خودشناسی، می‌توانید جایگاه خود را در دنیا پیدا کنید. یافتن جایگاه خود یعنی قرار است چه کاری انجام دهید، از چه کاری لذت می‌برید و نقاط قوت و ضعف شما برای رسیدن به اهدافتان کدام است. اما کلیت این شناخت در نهایت باعث می‌شود برای زندگی خود معنایی نیز پیدا کنید.
دکتر ماکان آریا پارسا نیز بر همین نظر است. از دید دکتر ماکان خودشناسی باعث می‌شود اعتماد به نفس ما بیشتر شود. درک عمیق‌تر از زندگی و کسب اعتماد به نفس بیشتر نیز باعث توسعه فردی ما می‌شود. چه چیز در زندگی مهم‌تر از تصمیم‌گیری درست، یافتن معنا در زندگی و توسعه شخصی است.